Seis décadas e algúns días

Seis décadas e algúns días

O once de outubro cumpríronse sesenta anos do comezo do Concilio Vaticano II.

Visto sen ningunha perspectiva, non deixa de ser unha data máis no longuísimo e secular de datas e días. Mais se a nosa mirada se quere facer desde a perspectiva da Igrexa Católica, teremos que dicir que estamos a conmemorar o acontecemento máis importante da Igrexa Católica desde o século dezaseis. Si, e inda que puidera parecer unha esaxeración ou unha arroutada afectiva, non é tal. Desde o remate do Concilio de Trento –1563- nada na Igrexa tivo tanta importancia e foi tan significativo como a celebración do Concilio Vaticano II convocado por Xoán XXIII. E mira que teñen ocorrido cousas na Igrexa neste últimos cincocentos anos!

Aquelas palabras de Xoán XXIII, na basílica de San Paulo Extramuros da cidade de Roma, que sorprenderan a todos, no frío vinte e cinco de xaneiro do ano mil novecentos cincuenta e nove, comezaban a concretarse tres anos despois, unha mañá de outubro cando, ao abrirse as portas de S. Pedro, comezaron a entrar por elas os bispos e arcebispos, superiores de ordes relixiosas, patriarcas, cardeais, abades e prelados. Exactamente dous mil trescentos oitenta un homes. Ningunha muller. As auditoras inda terían que esperar ás seguintes sesións.

Comezaba algo que nin aqueles que foran convocados nin tampouco quen tivera a idea de os convocar a Roma, tiñan moi claro como ía ser. E o máis importante: como ía rematar todo.

Un concilio para o que se elaborara un regulamento, moi semellante ao do Concilio Vaticano I, o Ordo Cincilii Ecumenici Vaticani II, aprobado o 6 de agosto de 1962 e promulgado o 7 de outubro do mesmo ano. Quizais os únicos que pensaban que o tiñan todo claro e encarrilado, inda que logo se demostrou que non, fosen os da Comisión Preparatoria, que, sempre baixo o control da Curia romana, prepararan os esquemas e materiais a debater nas sesións.

As palabras do papa Xoán XXIII ao abrir aquela primeira sesión, contidas na alocución Gaudet Mater Ecclesia (Exulta-alédase– a Nai Igrexa), invitaban, como xa o fixera no día do seu anuncio, a comezar con gozo e horizonte de cambio o proceso de “aggiornamento” eclesial.

Un punto de partida que enchía de optimismo e esperanza a unha Igrexa precisada dela nuns momentos nos que a rapidez coa que o mundo ía cambiando, facíaa quedar moi atrás ao tempo que cuestionaba moitas das súas palabras e decisións polo anquilosamento da súas formas e ritos. Se o concilio non se tivese celebrado, dificilmente, a pesares das dificultades actuais, a Igrexa sería hoxe no mundo voz á que aínda é necesario prestar atención.

O mundo da guerra fría de dos mísiles de outubro, o mundo da disuasión e carreira de armamentos, o mundo da política de bloques e ideoloxías irreconciliables, o mundo da descolonización e o xurdimento de novos países que querían deixar atrás o sometemento colonialista facía xurdir esperanzas novas e prometedoras nas que a denuncia de todo este armamentismo frontista quería dar paso a unha sociedade máis plural, pacifica, civilizada e sen fronteiras.

E si a linguaxe nova ofrecía novos conceptos, a pluralidade dun mundo que se abría a novos horizontes supuña perspectivas diferentes de relacións, e tamén, non podemos esquecelo, de tensión.

A igrexa, na súa eterna “tranquilitas” parecía, aparentemente, que non se vía nin importunada nin cuestionada nin chamada a cambiar o seu modelo centralizador, piramidal e de férreo control da ortodoxia.

A intuición de Xoán XXIII puña de manifesto que a aparente imperturbabilidade non era tal e que nela, como no resto das institucións da sociedade en desexo de movemento e cambio, algo novo estaba a acontecer.

Inda que non todos fosen capaces de percibilo; unha novidade traía aires de renovación. E así o entenderon a gran maioría daqueles homes que entraron na fresca e húmida mañá do once de outubro na basílica de S. Pedro.

Tres eran os elementos sobre os que, desde o día da convocatoria do concilio, viña insistindo o papa. E así llelo fora transmitindo á Comisión Preparatoria dos esquemas e materiais do concilio –setenta longos e escolásticos proxectos, sen unha liña de relación entre uns e outros-.

• O primeiro elemento era que quería o papa un concilio de “unión” entre as diferentes tradicións cristiás divididas (protestantes, anglicanos e ortodoxos).

• Un segundo eixe era o do carácter pastoral do concilio: fronte ao binomio doutrina e moral do inconcluso Vaticano I, o papa quería que os traballos tivesen como liña condutora a dimensión evanxélica de encontro, diálogo e colaboración, ao interno da Igrexa e na súa relación coa sociedade.

• Finalmente, o terceiro aspecto no que insistía era que o concilio debía facer fincapé no tema da liberdade: para él era este un aspecto fundamental, pois era o único camiño que posibilitaba que os bispos fosen os verdadeiros protagonistas en voz e participación á hora de discutir sobre as cuestións e propostas a debater.

A partires de aí púxose en marcha un proceso de discusión no que a democracia na aula conciliar, xunto co esforzo por prestar atención ás reflexións  e relatorios que ían tendo cos diferentes teólogos asesores que acompañaban ás diversas conferencias episcopais ou grupos lingüísticos de bispos, fixeron posible que se fora creando unha dinámica de escoita e reflexións que despois se plasmaba nas intervencións na aula conciliar, superando todo intento, que os houbo, de frear e desvirtuar o traballo da gran maioría dos pais conciliares.

A gran oportunidade de ser dunha Igrexa diferente e fiel ao Evanxeo púñase en marcha.

Nos debates que cada mañá tiñan lugar na aula conciliar da basílica de S. Pedro íase vendo que aquela idea que algúns traían de oír, votar e aprobar xa non era posible.

Precisábase máis tempo e necesitábase reelaborar regulamentos, nomear novas comisións de traballo, establecer listaxe de cuestións a desenvolver durante as sesións e, o que é máis importante: se a Roma viñeran para abordar as cuestións que naquel momento era importante tratar para que a Igrexa non permanecese estancada, tal obxectivo precisaba estudo e discernimento, dedicación e moito traballo. Cada vez tíñase unha maior conciencia de que terían que volver máis veces á cidade Eterna para continuar debatendo –palabra que a partires dese momento era necesario incluír no dicionario eclesial-, clarificando e buscando que as discusións non rematasen en ruptura e si acadasen consenso e entendemento.

Froito de todo aquilo que comezou aquel 11 de outubro de hai sesenta anos son os grandes documentos do Concilio Vaticano II, raíz e tronco da teoloxía actual e liña de continuidade e aprofundamento do maxisterio do papa Francisco.

Catro grandes constitucións:

• Lumen Gentium (Eclesioloxía),
• Dei Verbum (A Palabra de Deus),
• Sacrosanctum Concilium (Liturxia) e
• Gaudium et Spes (o diálogo co mundo).
• Nove decretos:
  • Christus Dominus (Bispos),
  • Presbyterorum ordinis (curas),
  • Optatam totius (formación sacerdotal),
  • Perfectae Caritatis (renovación da vida relixiosa),
  • Apostolicam actuositatem (apostolado dos leigos),
  • Orientalium ecclesiarum (as Igrexas orientais católicas),
  • Unitatis Redintegratio (o Ecumenismo),
  • Inter Mirifica (Os medios de comunicación social).
  • Ad gentes (sobre a Acción misioneira da Igrexa)
• Tres declaraciósn:
  • Dignitatis humanae (liberdade relixiosa),
  • Gravissimum educationis (educación) e
  • Nostra aetate (relacións da Igrexa coas relixións non cristiás).

Uns documentos que acabaron conformando o froito do traballo conciliar no que anclamos o noso seguimento de Xesús de Nazaret, as persoas crentes que, sentíndonos Comunidade no medio do mundo plural, líquido e que cuestiona moitas das nosas conviccións, segue aberto a camiñar en moitas outras propostas que compartimos desde a paixón pola defensa da dignidade de toda persoas humana e o diálogo e entendemento para conformar unha verdadeira Casa común na que todas e todos collamos.

Clodomiro Ogando Durán