O agarimo da fraxilidade acompañada no aloumiño da comprensión
O noso percorrido polo texto de Francisco chega hoxe ao capítulo oitavo (291 – 312). Un capítulo que para algunhas persoas supuxo un respiro de apertura fronte a unha praxe pastoral redutora e puramente normativizadora; namentres que para outras foi a gota que fixo rebordar o vaso do laxismo moral e a introdución dun relativismo subxectivista que viña, cal cabalo de Troia, derrubar a férrea doutrina da Igrexa sobre o matrimonio ao longo dos séculos.
Porén, un espírito libre como o do papa Francisco non buscaba confrontar, senón ofrecer liñas de reflexión e propostas de acción que fixeran viable o discernimento nas situacións concretas nas que a fraxilidade fixera xurdir o conflito.
O papa non quería máis que achegarse, como o “hospital de campaña” que sempre ha ser a Igrexa, coas mans cheas do bálsamo reparador, que vai facendo que as feridas sintan a suavidade da man que se achega como nai para apertar nos seus brazos ás fillas e ós fillos que precisan de acollida, escoita e acompañamento.
Unha tríade que se desenvolve desde o realismo da vulnerabilidade de quen, sabéndose fráxil, agradece non a condena e si a escoita.
Asumir que a fraxilidade necesita ser integrada, tal e como xa se expresa no título do capítulo, sitúa o documento no ámbito dunha moral de actitudes centrada na persoa.
As normas son propostas como elementos de integración do proceso de crecemento e madurez da vida matrimonial, e non como imposicións heterónomas que han ser cumpridas sen ter en conta a realidade, situación e experiencia das persoas que se descobren vulnerables e fráxiles; neste caso de quen conforma a realidade matrimonial.
Achéganos este capítulo unha visión humanizadora e realista desde a antropoloxía da complementariedade construída desde a experiencia do fracaso e da vulnerabilidade necesitada de ser integrada como elemento da fraxilidade do ser humano. De aí a importancia do discernimento para poder coñecer, descubrir e optar á hora de analizar a situación persoal e tomar decisións en consonancia.
Desde este preámbulo no que se nos propón o marco a través do que se vai desenvolvendo a reflexión do papa, todo o capítulo busca que sexa o acompañamento, e non a condena nin a exclusión, o que marque a proposta de gradualidade que nos presenta Francisco.
Unha gradualidade que non é un termo novo nun texto do maxisterio (Xoán Paulo II xa utilizara este mesmo termo no número 24 da Familiaris consortio), pero retómase nesta exhortación nunha perspectiva nova: a fraxilidade; é dicir, as dificultades que van xurdindo no camiño da vida matrimonial para orientarse ou mesmo dirixirse ao ideal proposto.
A gradualidade –proceso– da que se nos fala aquí non busca a perfección, senón que, neste contexto de fraxilidade, vese necesitada da misericordia como man que se abre e tende a acoller para poder continuar camiño, non para ser expulsado del.
Precísase dunha pedagoxía do discernimento desde a que ir comprendendo, integrando e axudando a “encontrar a súa propia maneira de participar na comunidade eclesial” (297).
Non é, xa que logo, como moi ben di o papa, a lóxica da condena senón a do evanxeo a que se ha propoñer e poñer en práctica nestas situacións de dificultade, fraxilidade, e mesmo ruptura polas que tan a miúdo pasan hoxe os matrimonios.
Como ben recalca, cada situación é diferente, e cada resposta ha ser tamén diferente e respondendo á realidade concreta. Isto evita reducir a moral do matrimonio a propoñer un ideal abstracto, irrealizable e universal, sen ter en conta as circunstancias, situacións, necesidades ou vivencias en cada experiencia concreta. A resposta da Igrexa non pode ser a dunha disciplina que se aplica segundo un determinado manual (cfr.298-299) .
A formación da conciencia para saber discernir de maneira adulta e honesta, e sen caer no relativismo que todo o xustifica, é a raíz desde a que abordar a necesaria reflexión en todos estes contextos. A un sufrimento non se lle ha engadir un novo sufrimento por mor dun simple limitarse á aplicar o que di a norma.
Desde estes previos que vimos comentando dinos o texto a importancia do binomio discernimento pastoral – pastoral de situacións concretas, para así poder descubrir que a responsabilidade, sendo sempre persoal, non é igual en todos os casos (300).
Chama a atención como o papa sitúa a cuestión na responsabilidade e na necesidade de que sexan os esposos quen busquen facer este camiño de reflexión e discernimento, para poder eles, e non outras persoas, tomar a decisión que consideren que mellor responde á súa felicidade persoal e familiar.
Correspondéndolle aos curas, “acompañar ás persoas interesadas”, pero sabendo que a decisión corresponde ás persoas implicadas na situación, porque o seu ha ser un “itinerario de acompañamento”.
Un gran paso adiante, que supera a lóxica dunha moral puramente normativa, onde eran outras persoas as que tomaban as decisións polos esposos; un paso que non se estanca na redución deste comportamento ao pecado mortal ( 300-301).
Neste capítulo propón Francisco, o camiño da “vía caritatis” ( cfr.306 e a nota 351, que tantas perspectivas de novidade nos abre), tan importante na historia do acompañamento na Igrexa, e esquecida na praxe actual por mor dos maximalismos iusnaturalistas, que poñen a inmutabilidade e universalidade por riba da persoa, esquecendo, como non deixa de afirmar o maxisterio de Francisco, que a realidade é superior á idea, e mesmo o tempo é superior ao espazo.
Isto lévao a rematar o capítulo insistindo na lóxica de misericordia pastoral, á vez que lle lembra aos teólogos moralistas que outra reflexión moral é posible á luz de canto vén expondo na exhortación.
Nunca teremos dado as grazas suficientes a Francisco por este fermoso agasallo que nos ten ofrecido neste oitavo capítulo da exhortación posinodal.
Longa vida ao papa Francisco!
Clodomiro Ogando.