A DESACRALIZACIÓN DA IGREXA V
1.- Un papado de entre tempo
Retomamos a nosa reflexión sobre o proceso de perda de poder, presenza e capacidade de influír na realidade do mundo por parte da Igrexa católica.
Unha reflexión na que, cun sentido amplo, denominábamos desacralización.
Nela queremos incidir como o Concilio Vaticano II, non sen poucas dificultades, deu moitos pasos cara adiante para promover un verdadeiro “aggiornamento” dentro da realidade eclesial.
Tanto ao interno da propia Igrexa como na súa relación co mundo secular, dentro do que a Igrexa tamén estaba.
Nas entradas anteriores fomos mostrando como ese camiño iniciado polo concilio foi, segundo os momentos, unhas veces promovido e outras reinterpretado, utilizando os conceptos e categorías conciliares, pero baleirándoas do contido e sentido, na dialéctica letra e espírito, que o concilio lles quixera dar.
Os pontificados de Paulo VI e o máis longo de Xoán Paulo II, así o mostran se nos achegamos a eles sen prexuízos e desde unha perspectiva de estudar e entender o que naquela asemblea da Igrexa se discutiu e aprobou.
Ao longo pontificado de Xoán Paulo II -vinte e seis anos e seis meses-, de conservadorismo profundo para uns, e de fidelidade á ortodoxia eclesial para outros, segue un pontificado moito máis curto, como foi o de Bieito XVI, o cardeal Joseph Ratzinger, antigo Prefecto da Congregación para a Doutrina da Fe baixo o pontificado do papa anterior, oficio para o que fora nomeado no ano 1981.
Ratzinger foi elixido sucesor de Xoán Paulo II o 19 de abril de 2005. Neste caso non se cumpriu o dito do que sempre se fala ao comezo dun conclave: “quen entra papable sae cardeal”, porque desta volta era o candidato que todos daban como futuro papa.
O papado de Bieito XVI durou ata febreiro de 2013, cando anuncia que tomara a decisión de renunciar, converténdose en papa emérito.
Foi o oitavo papa na historia que tomou esta decisión, pois Clemente I (ano 96), Ponciano (ano 235), Silverio (ano 537), Bieito IX (ano 1045), Gregorio VI (ano 1046), Celestino V (ano 1294), Gregorio XII (ano 1415) foron os papas anteriores que tamén o fixeron.
O seu foi un papado curto, pero cheo de dificultades e escándalos intraeclesiais; uns escándalos que están na base da súa renuncia.
Dúas cuestións foron eixes para apurar o seu afastamento do goberno pastoral: a pederastia no seo da Igrexa Católica e o chamado Vatileaks, a partires das filtracións de documentos secretos que poñían de manifesto a corrupción dentro dos muros da Santa Sé.
Bieito XVI afirma que se ve sen forzas e sen a enerxía necesaria para afrontar estas cuestións, de aí a súa decisión de renunciar.
2.- Unha teoloxía centralizadora e europea
Desde o primeiro momento da súa elección, os medios destacaron a súa formación teolóxica, definíndoo como un gran intelectual ao que que non se vían trazas de pastor.
E inda que esta afirmación non era mentira, si que se viu pola súa parte un esforzo -non pequeno- por mostrase máis como pastor dun rabaño que precisaba xestos de achega e alento nun momento, principalmente no mundo rico e europeizante, no que a Igrexa estaba sendo cuestionada desde moitas frontes e afrontaba un rápido e convulso proceso de secularización naqueles países nos que ata había ben pouco fora considerada como un eixe vertebrador da realidade social.
Este esforzo por superar a súa imaxe de intelectual pouco dado á inmersión pastoral supúxolle un esforzo por ser continuador das viaxes apostólicas que tan ben se lle daban ao seu antecesor. Viaxes que o levaron a percorrer, en máis dunha ocasión, moitos dos países do mundo para achegar a Igrexa ás xentes e aos problemas por ela vividos.
Continuando esta tarefa evanxelizadora, Bieito XVI viaxou a Alemaña (dúas veces), Polonia, España (tres veces), Turquía, Brasil, Austria, USA, Australia, Francia, Camerún, Angola, Malta, Portugal, Chipre, Gran Bretaña, Croacia, México, Cuba e Líbano.
Un gran esforzo para un home máis dado á reflexión, ao mundo intelectual e ao quefacer teolóxico que á achega entre as masas de xente desde unha comunicación espontánea como fora a de Xoán Paulo II, a quen lle saía de seu.
A súa primeira carta encíclica, Deus caritas est, publicada o 25 de decembro de 2005 é considerada como o seu texto programático do pontificado.
Reflexiona sobre o amor como virtude, eixe, valor, actitude evanxélica e núcleo da mensaxe cristiá.
Nela marca as liñas centrais do que había ser o seu pontificado. Mostrando a súa categoría como teólogo, o texto vén sendo todo un tratado que, desde a profundidade da reflexión, escabecha no amor como centro e referencia central do ser cristián no mundo actual.
Desde el chama a unha apertura de diálogo e concreción para ser unha Igrexa que non se reclúa nos templos, senón que se abra a buscar, desde o amor, o entendemento e a conexión de todo proxecto que recoñeza ás persoas como centro dunha dignidade compartida desde o ser fillas e fillos de Deus. Isto ha levar ás persoas crentes a manifestar co seu actuar o compromiso de facer do amor centralidade desde a que se han vivir a fe e o seguimento de Xesús. Ábrese a unha visión do amor que supera o puramente individual para irse concretando no compromiso por e cos demais, dándolle un sentido social e transformador.
Seguindo a xeira por el comezada de escribir un texto individual sobre cada unha das virtudes teologais, logo de dedicar a primeira á caritas de Deus (caridade/amor), a segunda das súas encíclicas Spes salvi, publicada o 30 de novembro de 2007, é unha reflexión monográfica sobre a virtude da esperanza, na que, en Xesús, todas e todos nós fomos salvados (Rom 8,24).
Nela vese a dimensión intelectual que sempre se lle ten atribuído ao profesor Ratzinger, despois bispo e cardeal e finalmente papa. No texto desprégase toda a visión, nunha perspectiva holística da virtude da esperanza e as súas concrecións na vida e no percorrer cotián das persoas crentes.
A súa terceira encíclica, Caritas in veritate, publicada o 29 de xuño de 2009 aborda de novo o tema da caridade, e vén complementar a Deus caritas est; pero desta volta desde unha dobre vertente: en relación coa verdade e na súa concreción coa presenza dos e das cristiás no mundo cunha actitude de compromiso, transformación e loita contra todo canto supoña reducir e empequenecer a dignidade das persoas. Faise unha achega á dimensión social da fe e á urxencia de traballar por un mundo -agora xa moi globalizado-, no que as persoas sexan centro e non relativizadas en función dos intereses políticos, económicos ou de calquera outro tipo.
De aí a conexión coa verdade, que tamén nos leva a ver a ligazón coa encíclica Veritatis splendor que Xoán Paulo II dedicara á Teoloxía Moral.
Esta achega ao compromiso social das persoas crentes por medio deste texto, quere ser unha homenaxe á Populorum Progressio, encíclica social, escrita por Paulo VI nos anos do postconcilio, e asinada o 26 de marzo de 1967.
Dalgún xeito, con esta encíclica o papa Bieto XVI busca redimirse do continuado retrouso que se refire a el como un intelectual de mesa e non un home de mirada de acción transformadora do mundo.
O tema do desenvolvemento, no que o papa Paulo VI ancorara a súa encíclica, vese agora desenvolvido desde a perspectiva dun mundo moito máis aberto e cunha globalización, cada vez máis galopante, na dirección puramente economicista e neoliberal, elementos que o papa Bieito XVI analiza e critica polo esquecemento, como sempre ocorre ao ancorar as cuestións fóra da perspectiva antropolóxica, da centralidade do ser humano, imaxe e semellanza de Deus, principio antropolóxico para calquera antropoloxía que se prece de ser cristián.
Isto leva a unha fonda crítica ás posturas líquidas e relativistas, con fundamentacións antropolóxicas febles, e que obvian onde se ha situar a construción do proxecto dun mundo humano e de irmandade. Un relativismo que todo o xustifica, convertendo á persoa en simple medio para obter fins pura e unicamente materialistas. Por iso debe dicirse que este texto pon de manifesto que as cuestións sociais estaban tamén nun lugar de referencia dentro da axenda do seu papado e do seu maxisterio.
Quedou sen publicar o terceiro dos textos que no proxecto do papa viña pechar esta triloxía sobre as virtudes; é dicir, a encíclica dedicada á fe, que por mor da súa ”precipitada” renuncia, non chegou a ve-la luz. Unha encíclica que, con algunhas, pequenas aportacións do seu sucesor o papa Francisco, sería este quen acabaría publicando co nome de Lumen fidei. Dela falaremos ao achegarnos ao papado de Francisco.
Ás encíclicas que fomos presentando, e tamén dentro do maxisterio do Bieito XVI, queremos engadir dúas exhortacións apostólicas asinadas por el e nas que se mostra tamén o rigor do seu discurso teolóxico e o coñecemento e dominio.
Ámbalas dúas xiran ao redor da Eucaristía:
Sacramentum caritatis, do 22 de xuño de 2007, e Verbum domini, do 30 de setembro de 2010.
3.- Un abandono inesperado.
O papado de Bieito XVI respondeu á previsibilidade que, desde o momento da súa elección, se lle supuña: fondura teolóxica asentada nuns postulados teolóxicos e centroeuropeos, -tamén debemos dicir, conservadores-; pero sen a viveza e capacidade de comunicación que tivera o seu antecesor Xoán Paulo II.
A súa elección buscaba máis un papado continuísta e asentado na ortodoxia e na seguridade, pretendidamente chamada doutrinal, que a un papado que puidese responder a todas as cuestións e frontes abertas que a Igrexa, naquel momento, tiña tanto ao seu interno como á comprensión dun mundo devorado pola présa, o relativismo e a antropoloxía líquida e individualista do pragmático e do xa.
Isto levouno a presentar a renuncia a seguir guiando a barca de Pedro o 11 de febreiro de 2013.
Unha renuncia que se concretaría no abandono, no famoso helicóptero cara á residencia de Castengaldolfo, na tarde do día 28 dese mesmo mes e ano, ás 20 horas (como bo alemán, sempre preciso).
Nesa tarde de inverno non só se pechaba un novo capítulo da Igrexa Católica, asediada naquel momento polos escándalos do Vatileaks e da pederastia entre outros, senón tamén o tempo do revisionismo conciliar iniciado coa elección do papa Xoán Paulo II naquel xa afastado mes de outubro do ano 1978.
Bieito XVI manifestaba que xa non se sentía coa enerxía suficiente para continuar coa tarefa, dura e sempre dolorosa, para a que fora elixido como continuador da liña eclesial instaurada polo papa Xoán Paulo II.
O eixe polaco alemán chegaba ao seu fin, abríndose unha nova expectativa sobre en quen recaería a tarefa de coller o temón da barca, para afrontar os problemas e as dificultades dunha Igrexa cuestionada, tanto a nivel interno como desde o punto de vista da súa presenza no mundo. Abríanse novas expectativas que acabaron por concretarse desta volta buscando máis alá das lindes da vella Europa, a un papa que, como el afirmou ao ser elixido, chegaba da fin do mundo.
Deste novo capítulo: o papado de Francisco, o papa arxentino chegado da fin do mundo con aires primaverais que abrisen, de novo, as ventás da Igrexa; e desde a convicción de que había que poñer Evanxeo e Concilio Vaticano II ao servizo da misión da Igrexa no mundo (G.S.); e coa encomenda de abordar, e tamén, por que non, limpar a Igrexa de todo o lixo que nela se fora acumulando, tratará a próxima e última entrada deste post.
